Maarif Platformu’ndan 4+4+4 raporu: Son 4 yıl zorunlu olmaktan çıkartılmalı
Enderun Özgün Eğitimciler Derneği, Maarif Platformu, Medeniyet Enstitüsü, koordinatörlüğünde, eğitime gönül vermiş eğitimciler, akademisyenler, sanayicilerin iştiraki ile 28.11.2024’de gerçekleştirilen “Türk Eğitim Sistemi ve Mecburî Eğitimin Yansımaları” konulu çalıştay raporu paylaşıldı.
Rapora ait kıymetlendirme şu halde;
Türkiye’nin her alanda kalkınması için verimli ve kaliteli bir eğitim sistemi motor rolünü oynamaktadır. Eğitim her ne kadar MEB tarafından yönetim ediliyor olsa da alanında uzman şahıslardan oluşan ve kamuoyunu temsil eden sivil toplum kuruluşlarının eğitim sisteminin gelişmesine katkıları göz arkası edilemez. Bu manada üç kurumun “Bir Sorun Alanı Olarak Mecburî Eğitim” başlığı altında düzenlenen 20 Kasım 2024 Çarşamba tarihli çalıştay sonuçlarının toplandığı bu rapor sivil toplum kurumu olarak Maarif Platformu, Enderun Özgün Eğitimciler Derneği ve İstanbul Medeniyet Enstitüsü’nün koordinatörlüğünde ülkemizin eğitim siyasetlerine katkı sunmak maksadıyla hazırlanmıştır.
Raporun tamamı sizlere evrak halinde takdim edilmiş dijital olarak da birçok platformda erişime açılmıştır. Artık yüksek müsaadelerinizle Raporun kısa bir özetini sizlerle burada paylaşmak istiyoruz.
Günümüzün süratli teknolojik ve dijital dönüşümleri, eğitimi sadece bilgiye erişimden ibaret olmaktan çıkarmış teknolojinin sunduğu imkanlarla öğrenme süreçlerinin kişiselleştirilebildiği ortamlara dönüştürmüştür. Bu teknolojik yenilikler, öğrencilerin bilgiye erişimini kolaylaştırmakta, eğitimin yapısını esaslı bir formda değiştirmektedir.
Geçmişi ulus devletlerin tarihi ile başlayan mecburî eğitim uygulamasının en bariz özelliği; sanayi ihtilali sonrası ulus devlet mantığı ile örgütlenmiş, bilginin kaynağının okullar olduğu varsayımına nazaran şekillenmiş olmasıdır. Mecburî eğitimin mecburî sonucu olarak okul-dışı bilgilenme ve eğitim kaynakları olan aile ve toplumun/çevrenin tesirinin en aza indirilmesi, okul dışı öğrenme imkanlarına vakit ve fırsat vermemesidir.
Her öğrencinin öğrenme üslubu ve algılama suratı birbirinden farklıdır. Mecburî eğitim sistemi, tüm öğrencilerin birebir kalıba sokularak ferdî farklılıkların göz gerisi edildiği, insan akıl ve fıtratına zıt bir uygulamadır. Zarurî eğitim uygulaması, çocuğun akılcı fikir dünyasının ve davranışlarının mekânsal ve müfredat kısıtlamalarıyla kontrol altına alınarak tek bir kaynakla şekillendirilmesidir.
İçinde bulunduğumuz vakitte, öğrencinin ailenin tercih ve önceliklerini iş piyasasının da taleplerini dikkate alan bir yapının tercih edilmesi kaçınılmazdır. Bu bağlamda bilhassa ilköğretim ve orta öğretimin birinci kademesinde (ortaokul) (her şeyden biraz) minimum bilgiler yerine; bu etapta çok değerli olan öğrencinin kimliğini oluşturacak bedellerin yanında; onu hayata hazırlayacak temel bilgi ve hünerler verilmelidir. Bundan sonra ise birey kabiliyeti ve isteği doğrultusunda ileri bilgi ve marifetlerle desteklenmelidir.
EN BÜYÜK MESELELERDEN BİRİ ZARURÎ EĞİTİM
Farklılıklara müsaade vermeyen tek bir müfredat üzerinden katı bir halde yürütülen zarurî eğitim, sistemin en büyük meselelerinden biridir. Bu durum hem öğrencilerin hem de eğitim sisteminin tüm paydaşlarının mağdur olmasına neden olmaktadır. Seçenekleri olan eğitim modelleri, öğrencilerin farklı yetenek ve ilgi alanlarını geliştirmelerine ve daha başarılı bireyler olarak yetişmelerine imkan tanır. Eğitim sisteminde daha fazla esneklik hâsıl etmek, ailelerin ve öğretmenlerin eğitime olan katkılarını artırmak ve devlet eğitim masraflarını azaltmak için değerli bir adımdır. Zihinleri sonlandıran zarurî eğitim ve müfredat inhisarı üzere uygulamaların, özgür ve müfredat çeşitliliğine imkân veren esnek yapılara dönüştürülmesi bir gereksinimdir.
ZORUNLU EĞİTİMİN, MESLEK/ İŞ SAHİBİ OLMANIN, EVLİLİK YAŞINI GECİKTİRMESİ
Bugünkü eğitim sisteminde gençlerimiz hayata geç başlamaktadır. Evlilik yaş ortalamasının her geçen gün daha da yükselmesinde, eğitim ve meslek planlamasının kıymetli bir tesiri vardır. Yıllara nazaran ortalama evlenme yaşı incelendiğinde, her iki cinsiyette de evlenme yaşının arttığı görülmektedir. TÜİK datalarına nazaran ortalama evlenme yaşı, 2018 yılında erkekler için 27,8, bayanlar için 24,8 olurken, 2023 yılında erkeklerde 28,3 iken bayanlarda 25,7 oldu. Gençlerin okullarda kalma müddetine bağlı olarak iş ve aile kurma yaşı yükselmektedir. Hasebiyle bu durum aile ve akrabalık münasebetlerinin yanında genel ahlakı da olumsuz olarak etkilemektedir.
Üniversiteye giriş imtihan müracaat sayısına bakıldığında müracaatların 3,5 milyonları geçtiği, Bu sayı ise 12. sınıf mezun sayısının neredeyse 4 katını aşmaktadır. Bu bile ölçme, kıymetlendirme, yönlendirme ve yerleştirme siyasetlerindeki yanlışlığı göstermektedir. Ayrıyeten üniversite orta sınıflarında olup yanlış tercih yaptığını düşünen ve mezun olup keyifli ve başarılı olamayacağını düşünen gençlerin sayısı da 600 binleri bulmuştur.
Üniversite önüne yığılmış kitleler, 25 yaşına kadar kamu bütçesi ile finanse edilen öğretim sürecinin sonunda alınan eğitim mühleti ile orantılı olmayan üretkenlik ülkemiz için hem acıklı hem de üzücü bir vakıadır.
ZORUNLU EĞİTİMDE MOTİVASYON VE DİSİPLİN SIKINTILARINA YOL AÇMAKTADIR
Zorunlu olarak okula gelen öğrenci öbür arkadaşlarını da olumsuz etkilemektedir. Okumak istemeyen (ama uygulamalı işlerde çalışmaya istekli) çocuklarla okumak, isteyenleri bir ortada zorla tutmak ne kadar doğrudur? Mecburilik, eğitimde disiplin eksikliği getirmiş ve öğretmenleri sıkıntı durumda bırakmıştır. Bu disiplinsizlik, okullardaki eğitimin kalitesini düşürmekte ayrıyeten öğretmenlerin otorite kaybı eğitim-öğretim sürecinin verimsizliğinin ana ögesi olmaktadır.
12 yıllık zarurî eğitimin bilhassa son dört yıllık diliminin, yani lise kısmının mecburî olması; okullardaki ders başarısızlığının, düzensizliğin, disiplin sıkıntılarının, su-i istimallerin ve kalite düşüklüğünün esas temel sebeplerinden birisidir.
Ülkemizde zarurî eğitim uygulamasının besbelli bir özelliği de öğrenmeyi okulla sonlu tutması müfredat belirleme monopolü oluşturmasıdır. Böylelikle okul dışı bilgilenme ve eğitim kaynakları olan ailenin ve toplumun/çevrenin tesiri, katkısı en aza indirilmiştir. Zarurî eğitim sonları belirlenmiş müfredat monopolü ile eğitimi okulların duvarları ortasında hapsetmekte; kâğıt üzerinde yürütülen teorik yüklü yapıya mahkûm kılmaktadır. Eğitim o yüzden ÖSYM’nin hâkimiyetine girmektedir. Böylelikle eğitim bilgilerin ortasında diyalektik ve mantıksal bir alaka kurmayı öğretmekten fazla, bilgilerin mekanik olarak ezberlendiği bir imtihan sistemi haline gelmekte ve insan hayatı salt bir imtihan mantalitesine indirgenmektedir. İmtihan ve mekanik bilginin öne çıktığı bu türlü bir sistemde eğitim emek harcamadan, denemeden, deneyim etmeden öğrendiğini zannetmeye ve yüzeysel bir kazanıma dönüşmektedir.
“ZORUNLU EĞİTİMİN 12 YIL OLMASI HAKİKAT DEĞİL”
Zorunlu eğitim uygulaması, eğitimi bir hak değil dayatma aracı haline getirmektedir. Eğitim araç ve gereçlerinin öğrenme ortamlarının çeşitlendiği özgürlükler çağında, mecburî eğitim, ülkenin gelişiminin önünde büyük bir mani teşkil etmektedir. Zarurî eğitim kesinlikle olacaksa, bu lakin temel eğitimle sonlu olmalıdır. Yapılan araştırmalarda Türkiye’de öğretmenler zarurî eğitimin 12 yıl olmasının hakikat olmadığını ve bunun çok sayıda probleme sebep olduğunu tabir etmişlerdir (Aybek & Aslan, 2015).
Önerimiz birinci olarak, lise mezununda olması gereken akılcı, çözümleyici yenilikçi bilgi ve maharetlerin öğretilmesidir. Lise ve üniversitelerimiz her öğrencinin çarçabuk mezun olduğu yapı ve anlayıştan kurtarılmalıdır. Lise bitirme imtihanlarının tekrar getirilerek Lise bitirme imtihanlarının notları diploma notu olarak her alanda tesirli olursa okullar da büyük ölçüde kendi düzleminde yanlışsız bir eğitimin içine çekilmiş olacaktır. Lise bitirme imtihanları ucu açık imtihanlar ve kör kıymetlendirme ile yapılmalıdır.
BRANŞLARA YÖNLENDİRME ERKENE ALINMALI
Herkesi mezun edip diploma sahibi yapmak üzerine kurulmuş sistemi öncelikle değiştirmeliyiz. Mecburî eğitim müddeti düşürülmeli, branşlaşma yani yönlendirme erkene çekilmeli, sınıf geçme yönetmeliği tekrar gözden geçirmeli ve bitirme imtihanları geri gelmelidir. Bütüncül bir anlayışla bilgilerin hazmedildiği zihin ve his bütünlüğü de sağlanmalıdır. Eğitim yaklaşımımızın Özgün birer birey olmakla topluma ahenk sağlamak ortasındaki dengeyi gözetmeli, kadim kıymetlerimize ve kimliğimizi oluşturan kültürümüze aidiyet sağlarken üniversal olabilmeyi de hedefleyen bütüncül bir anlayışa dayanmalıdır.
Milyonlarca öğrenci için birebir müfredat uygulanması en büyük sorunu teşkil etmektedir. Zira müfredat belirlenirken öğrencilerin tıpkı şartlarda, birebir zekâda ve yapıda olmadığı göz gerisi edilmektedir. Muhtaçlıklar, alışkanlıklar ve ekonomik seviye tıpkı olmadığı halde; bina, öğretmenler, anlayış ve müfredat birebir kalmaktadır. Farklı beklentileri ve hünerleri olan milyonlarca öğrenciye birebir anlayışı sunmak eğitimi çıkmaza sürüklemektedir. Her öğrenci vasat bir düzeyde birbirine benzetilmektedir.
Zorunlu lise eğitimi algı noktasında zarurî bir üniversite eğitimini doğurduğu için üniversite öğrencisi olmak işsizliğin yeni ismi olmuştur. Üniversite çağına gelen bir çocuğun artık endüstrinin en büyük muhtaçlığı olan iş alışkanlıklarına ve mesleksel marifetlere sahip nitelikli eleman olma ihtimali kalmamıştır
SON 4 YILLIK MÜHLET ZARURÎ OLMAKTAN ÇIKARTILMALI
4 + 4 + 4 olarak tanım edilen eğitim sisteminin öncelikle üçüncü 4 yıllık kısmı zarurî olmaktan bir an evvel çıkartılmalı ve okumak isteyenler için üç yıla düşürülmelidir.
Ülkemizde büyük çapta orta eleman eksikliği olduğu bilinmektedir. Bu açığın kapatılması için öncelikle öğrencilerin büyük kısmını mesleksel eğitime yönlendiren bir uygulamaya geçilmesi gerekmektedir.
Mesleki eğitimde en kıymetli hususlardan birisi mesleksel eğitimin prestijinin yükseltilerek özendirilmesidir. Bu okullar öteki bir liseye girmeyi becerememiş olanların mecburen gittiği okullar olmaktan çıkarılmalıdır. Bunun için de meslek liseleri mühendis olmanın ilk basamağı olarak gösterilebilir. İçerikleri de bu bağlamda yenilenerek prestij kazandırılıp mühendis olmak isteyen öğrencilerimizin öncelikli tercih edeceği hale dönüştürülebilir.
Millî Eğitim Bakanlığı’nda, yaklaşık iki yıldır süren ve ismi “Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli” (TYMM) olan geniş çaplı yenilik çalışmaları sürmektedir. Bu çerçevede, mecburî eğitim kaldırılmadıkça, öğrenci çoğunluğunu mesleğe yönlendiren yenilikçi metotlar hayata geçirilmedikçe, ortaya konan vizyon eğitimciler tarafından gereğince sahiplenilmedikçe müfredat dönüşümlerinin tesiri zayıf kalacaktır.
Ortaokul sonrasında, ailevi kaideleri, farklı meslek hesapları ya da öbür sebeplerle örgün eğitime devam etmek istemeyenlerin açık öğretime-akşam liselerine geçişini sonlandırmak hatta imkânsız hale getirmek eğitimin ruhuyla çelişmekte, beşere hürmet unsuruyla tezat teşkil etmektedir.
EV OKULU SEÇENEĞİ
Ev okulu ailelerin çocuklarının eğitimini üstlenebilecekleri bir seçenektir. Ev okulu, çocuğun ilgi alanlarına ve öğrenme suratına nazaran özelleştirilmiş bir eğitim programı sunma imkânı sağlamakta; devletin yükünü azaltmaktadır. Hâlbuki müfredat monopolü ve zarurî eğitim sistemi, esneklik sunmadığından ev okulu imkânı ortadan kalkmaktadır.
Öncelikli olarak ilkokuldan üniversiteye eğitim bir bütün olarak ele alınmalıdır. Geniş iştirakli istişarelerle Lise ve mesleksel eğitimi yapılandırırken, bürokratlar yanında iş dünyasının da temsilcileri katkı sunmalıdır. Eğitimin her kademesinde düzenlemeler yapılırken kısa müddetli ve dar kapsamlı menfaatlerden çok uzun vadeli planlar ile kalıcı yararlar düşünülmelidir. Üniversitelerde kısımların kontenjanları talebe nazaran değil Ülkemizin gereksinimlerine, nüfusa ve istihdam imkanlarına nazaran planlanmalı, kontenjanlar belirlenirken popülist yaklaşımlardan uzak durulmalıdır.
