Sahibinden takas dönemi
Tüm dünya için nakit, artık en değerli lakin en güç ulaşılabilen sermaye haline geldi. Krediye erişim şartlarının ağırlaştığı, ticari kredi faizlerinin rekor düzeylere çıktığı, vadelerin 120 günü aştığı şu günlerde tahsilat krizi hem dünyada hem Türkiye’de derinleşti. KOBİ’lerin yüzde 60’ı kredi müracaatlarında ret cevabı alırken, mikro işletmelerin yüzde 38’i yıl boyunca hiçbir bankadan kredi kullanamadı. Bu tablo, piyasalarda ‘barter’ yani takas iktisadını yine gündeme taşıdı. Kısa müddette yüzlerce barter firması türedi. İnternete verdikleri ilanlarla da dikkat çeken firmalar bu ticarete aracılık yapıp komite alıyor.
YAYGINLIK KAZANDI
Türkiye’de gayriresmî biçimde büyüyen barter ağı, bilhassa mikro işletmeler, esnaflar ve hizmet sağlayıcılar ortasında yaygınlaştı. Makine parkuru verip, hammadde alma, Web sitesi tasarımı karşılığında eser stoğu verme, tadilat hizmeti ile diş tedavisi alma, toplumsal medya idaresi karşılığında konaklama hizmeti sağlama üzere yeni bir iktisat pratiği doğdu. Anadolu’da faaliyet gösteren iş insanları da takas sisteminin yaygınlaştığını doğruluyor. Kayseri Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyet gösteren bir mobilya atölyesinin sahibi Mehmet G. şu sözlerle tabloyu özetliyor: “Krediye ulaşamıyoruz. Tahsilat müddetleri uzadı. Son iki aydır üç büyük muahedeyi barter yoluyla yaptım. Birinde ofis koltuğu verdik, karşılığında medikal takviye hizmeti aldık.” Gaziantep’te besin üretimi yapan bir bayan teşebbüsçü ise, toplumsal medya danışmanlığı karşılığında kuru besin tedariki sağladıklarını ve böylelikle pazarlama faaliyetlerini durdurmadan sürdürdüklerini belirtiyor. Eskişehir’de faaliyet gösteren bir reklam ajansı da, 2024’te 9 barter muahedesi gerçekleştirdiğini, bu sayede nakit harcamalarını yüzde 27 azalttığını kaydediyor.
İNŞAATTA ÇOK YOĞUN
Türkiye İnşaat Gereci Sanayicileri Derneği ve bölüm odalarının datalarına nazaran, 2023’e kıyasla 2024’te inşaat materyalleri bölümünde barter kullanımı yüzde 10 arttı. Birebir devirde, birtakım toptancı birliklerinde barter müracaatlarında yüzde 30 artış yaşandı. 2025’in birinci 3 ayında ise birebir periyoda nazaran yüzde 40’lık arttı. Barter sistemine yönelen dalların başında inşaat, gayrimenkul, reklam, araç kiralama ve besin geliyor. Bilhassa vadeli satışlarda yaşanan tahsilat krizi nedeniyle firmalar, ellerindeki malı satarak değil takasla değerlendirmeye başladı. Bir toptancı birliğinin yöneticisi şöyle diyor: “Örneğin pencere üreten bir firmamız öteki bir üyeden besin aldı. Bu eserleri de üçüncü bir işletmeye satarak nakde döndü.”
NE, NEYLE TAKAS EDİLİYOR?
Pencere – Besin Ürünleri
Çimento – Reklam Hizmeti
Demir – Ofis Mobilyası
İnşaat Boyası – Elektrik Tesisatı
Kapı Sistemleri – Hukuksal Danışmanlık
Araç Kiralama – Dijital Hizmetler
BARTER ÇEKLERİ VAR
BARTER süreçlerinde “barter çeki” kullanılıyor. Bu çeklerin üzerinde bir yetki kodu bulunuyor. Sürecin tarafları bu kodu alarak barter sisteminden doğacak alacaklarını garanti altına alıyor. Böylelikle alacaklar resmi hale geliyor ve taraflar risk almadan takasa girebiliyor. Ülkede gayriresmî barter süreçlerinin hacmi 2024’te 6 milyar TL’yi aştı. 2025’te bu sayının 10 milyar TL’ye ulaşması bekleniyor.
LİKİDİTE KRİZİ AŞILIYOR
BARTER sisteminin öteki en sık kullanıldığı alanlar ortasında web tasarımı, toplumsal medya idaresi, teknik servis hizmetleri, reklam/pazarlama tahlilleri ve besin tedariği öne çıkıyor. Uzmanlara nazaran, barter sistemine yönelen firmalar kısa vadede likidite krizini aşarken, uzun vadede müşteri tabanlarını genişletme fırsatı da yakalıyor.
KÜRESELDE DE ARTTI
SADECE mahallî değil, global ölçekte de barter sistemi tekrar tartışılmaya başlandı. Rusya’ya uygulanan ambargolar sonrası kimi ihracatçılar memleketler arası ödemelerde yaşanan sıkıntıları barter ile aşmaya başladı. Financial Times’ın haberine nazaran, Rus tarım eserleri ihracatçıları, Pakistan’dan gelen mandalina ve patateslerle takas yoluyla eser alışverişi gerçekleştiriyor. Benzeri modeller İran ve Çin ortasında da görülüyor.
