Daha adil ve erdemli bir dünya için: İyilikte ısrar
İşte Ahmet Türkben’in Haber7 için kaleme aldığı “Daha Adil ve Faziletli Bir Dünya İçin: Yeterlilikte ısrar” başlıklı yazısı:
BİZİM MEDENİYETİMİZ, GÜZELLİK MEDENİYETİDİR
Medeniyet, Arapça kökeni prestijiyle ‘Medine’ sözüyle temaslı olarak ‘yerleşik hayata geçmek, kentli olmak ve tertipli bir hayat sürmek’ üzere manalar taşır. Terim olarak ise medeniyet; bir toplumun maddi ve manevi birikimini, kent hayatının toplumsal, siyasal, kurumsal ve ekonomik tertibiyle birlikte ilim, fikir, sanat ve teknoloji üzere alanlardaki kazanımları üzerinden inşa ettiği bir hayat üslubunu söz eder.
İslam’ı benimseyip onu bir hayat nizamı hâline getiren Müslümanlar, tarih boyunca farklı coğrafyalarda inşa ettikleri yapıtlarla hem maddi hem manevi alanda derin izler bırakmışlar ve farklı kültürlerle harmanlanarak esaslı bir zenginliğe ulaşmışlardır. Üstat Sezai Karakoç’un tespitiyle: “Tarih boyunca, peygamberler, alımlar ve medeniyeti her cephesiyle, her manada gerçekleştirenler, toplum nizamını sağlayan bireyler, kurallar koymuşlar, birçok maddi, manevi, fikri eser meydana getirmişlerdir ki, onlardan bir hayat üslubu doğmuştur. Bu hayat şekli, inanan insanın hayat biçimidir. Gelişerek, dallanıp budaklanarak bir medeniyet halini almıştır bu vakitle. Biz buna, İslam Medeniyeti diyoruz. Bizim medeniyetimiz, deneyim edilmiş, muvaffakiyete ulaşmış ve insanlığı mutluluğa ulaştırmış bir medeniyettir.” (Çıkış Yolu II Medeniyetimizin Dirilişi, s. 18-19)
Asr-ı Saadet’te temelleri atılan İslam medeniyeti, Emevîler Devrinde filizlenmiş, Abbasilerle birlikte ilim ve irfanın merkezi hâline gelmiştir. Endülüs, bu medeniyetin batıdaki parlak yüzü olarak bilimde, sanatta ve mimaride insanlığa örnek olmuş; Selçuklular, bu birikimi daha geniş coğrafyalara taşımıştır. Osmanlı ise bu mirası kurum ve kuruluşlarıyla sistemleştirerek doruğa ulaştırmıştır. Böylelikle İslam medeniyeti, asırlar boyunca insanlığa hem hikmet hem de zarafet bahşeden esaslı bir medeniyet olarak tarih sahnesindeki yerini almıştır. Bu medeniyetin yapıtları, sadece saraylar, mescitler ya da köprülerle hudutlu değildir. Onun asıl yapıtı, eşref-i mahlukat olarak beşere kıymet veren, kalpleri uygunlukla buluşturan, kim olursa olsun mazlumdan yana ve zalime karşı olan, adaleti yücelten, muhtaç olanı gözeten, merhameti ve sabrı temel alan bir hayat anlayışıdır. Bu anlayışın izleri, sanattan edebiyata, mimariden el sanatlarına, musikiden kelam ustalığına kadar geniş bir yelpazede kendini göstermiştir. Bizim medeniyetimiz hem kaleler inşa etmiş hem de kalplerde adalet, merhamet ve kardeşlik köprüleri kurmuştur. Hem kentleri süslemiş hem de gönülleri güzelleştirmiştir. Hem ilim ve hikmeti yüceltmiş hem de insan fıtratına uygun bir huzur iklimi tesis etmiştir. Bugün medeniyetimizin izlerine her dokunduğumuzda, yere ruh veren güzellik niyetini, adalet arayışını ve merhamet hissini hissederiz.
MEDENİYETİMİZİN HARCI UYGUNLUKLA KARILMIŞTIR
İyilik, bir insanın niyet, his, tavır ve davranışlarını şekillendirerek onlara derin bir mana katar; yanlışsız, hoş, yararlı ve iyi olanı ruhunda mayalar. Bu fazilet, insanı yalnızca kendi halinde bir fert olarak değil, toplumu etkileyen ve dönüştüren bir güç olarak da tanımlar. İnanmış gönüller, yeterliliği yalnızca kendi hayatlarında yaşamakla kalmaz; etraflarını de uygunluğa davet ederler. Uygun bir kul, uygun bir evlat, güzel bir ebeveyn, âlâ bir eş, âlâ bir komşu, âlâ bir yönetici, düzgün bir çalışan hülasa âlâ bir insan olma isteğiyle yaşarlar. Onlar, diğerlerini da düzgünlüğe teşvik etmek için her anı bir fırsat sayarlar.
İyilik, bir davranış biçimi veyahut gelip süreksiz bir hareket değil, insanın manevi tekâmülünün de bir yansımasıdır. Kalpte filizlenir, ruhu besler, oradan niyetlere, hislere ve davranışlara istikamet verir. Dar kalıplara sığmaz. Sabır, hürmet, merhamet, anlayış ve affetme üzere faziletleri içinde taşır. Yalnızca maddi yardımlarla da sonlu değildir; bazen bir selam, bir tebessümle başlar, bazen de büyük fedakârlıklarla görünür olur. Darda olana el uzatmak, kaygılı bir gönlü dinleyip samimi bir teselli sunmak, gelmeyenin kapısını çalmak, unutanı hatırlayıp aramak, kırılmış bir kalbi onarmak, mazluma umut olmak… bunların her biri, düzgünlük ismine karşılaştığımız fırsatlardır. Uygunluk, dışa akseden fiillerin yanı sıra içimizde taşıdığımız halis niyetlerde de hayat bulur; çünkü amelleri bedelli kılan kalbimizde taşıdığımız yeterli niyet ve samimiyettir.
KUR’AN’A NAZARAN GERÇEK İYİLİK
Tarih boyunca fazilet ve fazilet arayışında güzellik, insanlığın farklı tanımlarına mevzu olmuştur; lakin onun en berrak tarifi Kur’an-ı Kerim’de yapılmıştır. Ayet-i kerimede şöyle buyrulur: “İyilik (birr), yüzlerinizi doğu ve batı taraflarına çevirmeniz değildir. Asıl güzellik, Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitap ve peygamberlere iman edenlerin; mala olan sevgilerine karşın, onu yakınlara, yetimlere, fakirlere, yolda kalmışa, (ihtiyacından dolayı) isteyene ve (özgürlükleri için) kölelere verenlerin; namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren, antlaşma yaptıklarında kelamlarını yerine getirenlerin ve zorda, hastalıkta ve savaşın kızıştığı vakitlerde (direnip) sabredenlerin tavır ve davranışlarıdır. İşte yanlışsız olanlar, bu vasıfları taşıyanlardır ve lakin onlar Allah’a karşı gelmekten sakınanların ta kendileridir.” (Bakara, 177)
Bu ayet-i kerime, yeterliliğin sadece formu ritüellere indirgenemeyeceğini, onun inanç, ibadet, toplumsal sorumluluk ve ahlaki faziletlerin iç içe geçtiği bir bütün olduğunu bildirir. İyilik; yüzlerin doğuya ya da batıya çevrilmesi üzere sırf taraf tayininden ve biçimsel yönelişlerden ibaret değildir. Asıl olan niyet, inanç ve ahlaki duruştur; yerlere değil, insanın kalbinin Hakk’a ve hakikate, vicdanının adalete ve merhamete yönelmesidir. Evet gerçek yeterlilik, Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara ve peygamberlere inanmakla başlar; bu inanç, insanın sırf lisanında ya da kalbinde kalmaz, hayatına ve davranışlarına istikamet verir.
İyiliğin en samimi göstergelerinden biri, insanın sevdiği malını, gereksinim sahipleriyle paylaşabilmesidir. Akrabaya yardım etmek, yetimi gözetmek, fakire el uzatmak, yolda kalmışa sahip çıkmak, dilenenlere hassas olmak, köleleri özgürlüğe kavuşturmak bu güzellik anlayışının temelidir. Burada malın infak edilmesi, yalnızca maddi bir dayanak olmanın ötesinde insanın bencillikten sıyrılarak toplumla dayanışma içinde olması manasına gelir. Kişi, malını sevdiği halde Allah isteği için infak ettiğinde bu fedakârlık, onu gerçek düzgünlüğe ulaştırır.
Namazı dosdoğru kılmak ve zekât vermek de yeterliliğin kilit taşlarındandır. Namaz ve zekât, güzellik anlayışında temel ve vazgeçilmez iki kıymetli ibadettir. Bir binayı ayakta tutan kilit taşları nasıl vazgeçilmezse, düzgünlük hayatında da namaz ve zekât o derece değerlidir. Bu ibadetler, insanın hem Allah’a olan bağlılığını hem de toplumla münasebetini güçlendirir.
Gelişigüzel değil, hakkı verilerek ihlâsla, içtenlikle, kurallarına ve adabına uygun olarak kılınan bir namaz, kalbi kötülüklerden arındırır ve insanı düzgünlüğe sevk eder. Zekât ise malın belli bir kısmını muhtaçlık sahiplerine vermektir. Bu, muhtaç olana yapılan bir yardım olmakla birlikte malı temizlemek, bencillikten arınmak, toplumda adaleti tesis etmek manasına gelir. Zekât, mal sevgisinin insanın kalbini esir almasına mani olur ve kişiyi topluma karşı hassas hale getirir.
Ahlaki faziletler de güzelliğin ayrılmaz bir parçasıdır. Verilen sözleri tutmak, muteber ve dürüst olmak, beşerlerle alakalarda samimi ve vefalı davranmak; bunların hepsi düzgünlüğün tamamlayıcı ögeleridir. Ayrıyeten, meşakkat, darlık, hastalık ve savaş üzere sıkıntı vakitlerde ve hayatın zorlukları karşısında dirençli olmak, isyan etmeden sabretmek kişinin takva sahibi bir kul olduğunu gösterir.
İYİLİKLER, KÖTÜLÜKLERİ YOK EDER
İnsan, berbatlığı büsbütün yok edemese de yaptığı her yeterlilikle berbatlığın tesirlerini azaltabilir. Her güzellik, karanlığı aydınlatan ışık üzere berbatlığın tesirlerini zayıflatır ve vakitle fert ve toplum seviyesinde hayatı olumlu tarafta değiştirir. “Şüphesiz uygunluklar, kötülükleri giderir. Bu, öğüt alanlara bir öğüttür ve sabret, sahiden Allah, düzgünlük yapanların ecrini zayi etmez.” (Hud, 114-115)
Bu ayet, düzgünlüğün hem fert hem de toplum seviyesinde berbatlığı yok etme gücüne sahip olduğunu vurgular. Bizim medeniyetimizde yeterlilikler, kötülükleri yok eder; hoşluklar, nahoşlukları siler; sevaplar ise günahları ortadan kaldırır. Yeterlilik ve doğruluk hâkim olduğunda, berbatlıklar ve aksilikler vakitle tesirini kaybeder, daha inançlı ve daha huzurlu bir ortam oluşur. Yeterliliklerin yaygınlaşması, berbatlığın zayıflamasına ve faziletli bir hayatın güçlenmesine vesile olur.
Başka bir ayet-i kerimede: “İyilikle kötülük bir olmaz. Berbatlığı en hoş bir formda düzgünlükle ortadan kaldır. O vakit göreceksin ki seninle ortasında hasımlık bulunan, güya sıcak bir dost oluvermiştir.” (Fussilet,34) buyrulur. Yeterlilik her durumda berbatlığa baskın gelir, berbatlığa uygunlukla karşılık vermek de düşmanlıkları dostluğa dönüştürür. Kötülük, öbür bir kötülükle yok edilemez; bir yanlışı diğer bir yanlışla düzeltmeye çalışmak, sorunu çözmek yerine daha da büyütür. Kötülük lakin yeterlilikle, zulüm lakin adaletle, nefret lakin muhabbetle, palavra lakin hakikatle, cehalet lakin ilimle, karamsarlık lakin umutla, bencillik fakat fedakârlıkla ortadan kaldırılabilir. Gerçek paklık ve arınma, yeterlilik, doğruluk ve faziletle mümkündür. Toplum, fertlerin ahlaki bedellerine sıkı sıkıya bağlı kalması ve bu pahaları yaşamasıyla güçlenir ve bozgunculuğa karşı direnç kazanır.
Dünyayı lakin düzgünlük ve merhamet değiştirebilir. Her düzgünlük, bu dünyada ve ahirette kesinlikle bir karşılık bulur ve daha aydınlık bir geleceğin inşasına vesile olur.
MEDENİYETİMİZİN UYGUNLUK İDEAL
İyilik, bir yol haritası, hayatın her anında ve her alanda kendini gösteren bir pusuladır. O yalnızca davranışlarımızın bir sonucu değil, içimizdeki hoşlukların bir yansıması, bir insanın kalbinde ve zihninde başlatılacak bir değişimin sonucudur. İnsanın; Rabbine, etrafına ve tüm varlığa karşı duyduğu sorumluluğun fark edilmesiyle başlayan bir diriliştir. Yeterlilik, insanın sahip olduğu manevi zenginlikleri hayata aktarmasının bir aracı, toplumları daha adil ve daha huzurlu kılmanın bir yoludur.
İyilik, hayatın merkezine kendini almak değil, oburlarının huzur ve refahını düşünerek hareket etmektir. Güzelliği yaymak ve insanlığın ortak geleceğine katkıda bulunmak, inanmış gönüllerin ortak sorumluluğudur. Bu tarafıyla iyilik, yalnızca ferdî bir çaba değil, tüm insanlık için genel bir davettir.
Bir insanın uygunluğu asla kendi etrafıyla sonlu kalmaz. Tıpkı denize atılan bir taşın oluşturduğu halkaların giderek genişlemesi üzere yapılan her düzgünlük de zincirleme bir tesirle vakitle büyüyerek toplumu ve nihayetinde tüm dünyayı dönüştürme potansiyeli taşır. Bir kelebeğin kanat çırpışının uzak diyarlarda fırtınalara sebep olabileceği fikri, düzgünlüğün de emsal halde öngörülemeyen tesirlere vesile olabileceğini hatırlatır.
Medeniyetimizin düzgünlük ideali; dünyayı emniyet, huzur ve barış yurduna dönüştürme uğraşıyla beslenen, yeryüzüne uygunluğun hâkim olması için üstlenilen bir fazilet ve bir sorumluluktur.
Ne var ki günümüzde bu esaslı medeniyetin inşa ettiği güzellik ve adalet anlayışı, çeşitli krizler ve meydan okumalarla karşı karşıyadır.
Savaşlar, işgaller ve iç çatışmalar gönül coğrafyamızda derin yaralar açarken kavmiyetçilik, mezhepçilik, tekfircilik üzere ötekileştirici tüm virüsler ve her türlü tefrikayı körükleyen anlayışlar, İslam âleminin kardeşliğini zedelemekte, birliğini ve dirliğini tehdit etmekte, en acısı da insanlığa umut olma potansiyelini gölgede bırakmaktadır.
Seküler milliyetçilik, kozmik kardeşlik ufkunu daraltırken; müstemleke aklı, kendi irademizle düşünmemizi engelleyen zihinsel bir işgale dönüşüyor.
Kendi sorunlarımıza, kendi değerlerimizden beslenerek uygun tahliller üretmek yerine, oburlarının dizaynlarına mahkûm bir hayatı yasallaştırıyoruz; halbuki insanlığa tekrar umut olabilmek; bizi biz yapan pahaları merkeze alan özgün bir medeniyet aklına dönmeyi, taklitten arınmış, hakikate yaslanmış bir fikir ve aksiyon iradesi inşa etmeyi zarurî kılıyor.
Bununla birlikte, örgütlü ve organize berbatlığın her alandaki ifsat projeleri hayatın en mahrem alanlarına kadar nüfuz edebiliyor.
Tohum ve besindeki bozulma, toprağın rahmetini yok etmekle kalmamış; insan sıhhatinden tabiattaki muazzam istikrara, milletlerin bağımsızlığından geleceğin güvenliğine kadar pek çok alanda global bir tehdide dönüşmüş durumda.
Aile kurumunu maksat alan global akınlar, kuşakların ahlaki ve manevi çöküşüne taban hazırlıyor; milletleri gelecekte topyekûn felakete sürükleyebilecek önemli bir risk oluşturuyor.
Küresel kültürel hegemonya; moda, medya ve teknoloji aracılığıyla lokal kültürü silikleştiriyor, insanları kendi paha dünyasına yabancılaştırıyor, tarihî, manevi ve kültürel köklerinden uzaklaştırarak kimliksizliğe sürüklüyor. Özgürlük ve dünya vatandaşlığı telaffuzuyla tek tipleşmiş bir kimliği özendiriyor; ahlaka karşıt hayat biçimlerini olağanlaştırarak kültürel yozlaşmayı yaygınlaştırıyor.
Tüm bu ifsat süreci, cehaletin beslediği karanlıkta daha da yayılırken; dünyevileşme, maneviyatı perdeliyor; çıkar alakaları ise fedakârlık ve diğerkamlık üzere faziletleri zayıflatıyor.
Bütün bu yıkıcı ögeler, büyük İslam ailesini içeriden çürütmekle kalmayıp tıpkı vakitte onun hakikatin sesi ve adaletin temsilcisi olma misyonuna da gölge düşürüyor.
İşte bu türlü kritik bir devirde, yeryüzünde berbatlıktan ve fitneden eser kalmayıncaya dek uygunlukta ısrar eden, Hakk’a teslimiyeti ve hakikate bağlılığı merkeze alan bir medeniyet tasavvuru; kardeşliği önceleyen kuşatıcı ve kapsayıcı bir anlayış ve adaleti yaşatma azmi her zamankinden daha elzem hâle gelmiştir.
İlim ve irfanla kalpleri buluşturan, geniş gönüllülükle farklılıkları zenginlik gören, adalet ve merhameti temel alan bir yaklaşım hem mazlum coğrafyaların umudu olacak hem de insanlığın içine düştüğü karanlık tünelden çıkış için bir kandil görevi görecektir.
Tam da bu vakit diliminde hassasiyet ve sorumluluk şuuruyla yaşayan gönül erlerine büyük görevler düşüyor. Bu kutlu mirasın taşıyıcıları; öncelikle yanlışsız, sahih ve pak kaynaklardan beslenmeli, temsil ettikleri pahalara uygun bir ahlak sergilemeli, ifrat ve tefrit boyutundaki her türlü aşırılıktan kaçınmalılar.
Amentü’ye inananlar; müstakim bir yöneliş, mutedil bir anlayış, muktedir bir duruş, legal bir prosedür ve muteber bir telaffuzla temsil ettikleri bedelleri insanlığa yine sunma ve kendi medeniyetlerini yine inşa etme uğraşı içinde olmalılar.
İyilik, adalet ve merhamet davetini sadece kendi milletleri için değil, tüm insanlığı kapsayacak biçimde güncellemek ve yaşanılır hale getirmek zorundadırlar; çünkü gözlerin şahit olmadığı bir hakikat, kulaklara ne kadar beğenilen gelse de gönüllere etki etmez.
İnsanlık, sadece kelamla söz edilen değil, özle doğrulanan ve yaşanarak sergilenen hakikate muhtaçtır.
Bu hakikatin tekrar hayat bulması için uygunlukta ısrar etmekten, adalet ve merhamet ekseninde daha adil ve faziletli bir dünya inşa etmeye yönelmekten diğer bir yol yoktur.
İşte Ahmet Türkben’in Haber7 için kaleme aldığı “İnsanın ihyasından medeniyetin inşasına…” başlıklı yazısını okumak için tıklayın
