Uzmanlar uyardı! Adım adım beynimizi çürütüyor…

Dijital medya kullanımı gençler ortasında süratle artarak, bilişsel gerilemelere ve zihinsel yorgunluğa yol açıyor. ABD’deki Boston Çocuk Hastanesi araştırmacılarına nazaran, bu süreç “Sorunlu İnteraktif Medya Kullanımı” olarak isimlendiriliyor ve gençlerin dikkat, hafıza ve bilişsel performanslarını olumsuz etkiliyor.

Araştırmalar, çok toplumsal medya kullanımının dikkat dağınıklığı, hafıza kaybı ve akademik performans düşüşüne neden olduğunu gösteriyor. Sıhhat Bilimleri Üniversitesinden Nöropsikolog Merve Hakikat, bu durumun “beyin çürümesi” olarak isimlendirilen bir süreçle ilişkilendirildiğini belirtiyor.

TRT Haber’den Esra Sayın, Beyin çürümesi kavramını ve tesirleri hakkında Nöropsikolog Merve Hakikat ile röportaj gerçekleştirdi. İşte haberde yer alan ayrıntılar…

DİJİTAL BAĞIMLILIK BEYNİ NASIL ETKİLİYOR? ARAŞTIRMALAR NE SÖYLÜYOR?

Sosyal medyanın çok kullanımı, gençlerin dikkat müddetlerini kısaltıyor ve beynin doğal dinlenme döngüsünü bozuyor. 2024’te Oxford Üniversitesi’nde yapılan araştırmalar, beynin daima uyarana maruz kalmasının dikkat dağınıklığı, zihinsel yorgunluk ve bilişsel gerileme belirtilerine neden olduğunu ortaya koyuyor. Dijital medya bağımlılığı, sadece toplumsal münasebetleri zayıflatmakla kalmıyor, birebir vakitte yalnızlık ve depresyon oranlarını da artırıyor. Gençlerde bu durum, toplumsal izolasyonu tetikleyip bilişsel gelişimi olumsuz etkiliyor.

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) tarafından yapılan öbür bir çalışma ise daima ekran kullanımının beyin fonksiyonlarını yavaşlattığını belirtiyor. Bu durum yalnızca bilişsel gerilemeyi değil, birebir vakitte gençlerde empati yeteneğinin azalmasını da beraberinde getiriyor. Uzmanlar, beynin çok dijital uyarana maruz kalmasıyla bireylerin etrafıyla ilişkisinin koptuğunu ve gerçek dünyaya ahenk sağlamakta zorlandığını belirtiyor.

“DİJİTAL MEDYA BAĞIMLILIĞI BİLİŞSEL GERİLEMENİN HABERCİSİ”

Dijital medya kullanımının çok olması, bilişsel gerilemeye neden olan “beyin çürümesi” ile ilişkilendiriliyor. Nöropsikolog Merve Doğru’ya nazaran, çok teknoloji kullanımı dikkat ve hafızada akut ve uzun periyodik değişiklikler yaratıyor.

“Vaktinizin birçoklarını komik görüntüler izleyerek sanal gezinmek eğlencelidir, fakat yaptığınız tek şey buysa, beyniniz muhtaçlık duyduğu idmanı almıyor demektir. Şöyle düşünelim: Beyniniz bir kastır ve öbür tüm kaslar üzere, güçlü kalmak için zorlanması gerekir. Beyninize daima birebir düşük eforlu içeriği veriyorsanız, keskin kalmak için muhtaçlık duyduğu idmanı almıyor ve böylelikle çürüme başlıyor.”

Merve Hakikat, daima ekran kaydırma davranışının beynin bilgi kodlama ve saklama kapasitesini de bozduğunu belirtiyor:

“Sürekli tekrarlı yapılan ekran kaydırma davranışı, beynin bilgiyi kodlama ve saklama kapasitesini bozarak bireyin zihinsel yetenekleri üzerinde olumsuz bir tesire sahip olabilir. Ayrıyeten beynin planlama, tertip, sorun çözme, karar verme ve çalışma belleği üzere yönetici fonksiyon hünerlerinde zayıflama da beraberinde görülebiliyor.”

“DOOMSCROLLING” GENÇLERİ NASIL ETKİLİYOR?

Gençlerde dijital medya kullanımının ağır olması, dikkat müddetinde azalma ve bilişsel yorgunluk üzere sıkıntıları artık daha sık karşımıza çıkarıyor. Toplumsal medya platformlarının bu süreçteki rolü ise epey besbelli. Merve Yanlışsız, duygusal ve zihinsel sıhhat açısından kıymetli bir örnek olarak, “doomscrolling” (kötü haber akışına dalmak) aktivitelerini ele alıyor. Çünkü bu tıp davranışlar, beynin ödül sistemini olumsuz etkiliyor.

“Kontrolsüz dijital medya kullanımı ile şahısta zihinsel ve duygusal refah düzeyi azalmaya başlıyor. Örnek verecek olursak doomscrolling üzere aktiviteler beynin ödül sistemini etkiyor bunun nedeni insanların olumsuz bilgileri olumlu olanlardan daha fazla önceliklendirme ve hatırlama eğiliminde olmaları.

Bu sebepten üzücü habere denk gelmek daha da moral bozucu bilgiler aramaya yol açıyor. Yapılan bir araştırmada çok seviyede olumsuz haber tüketen bireylerin daha zayıf zihinsel ve hatta fizikî sıhhate sahip olduğu bulunmuş.”

ÇOCUKLARIN BİLİŞSEL SIHHATİNİ MUHAFAZA YOLLARI

Uzmanlar, beyin çürümesi sürecini durdurmak için dijital detoksun tesirli bir tahlil olabileceğini öneriyor. Harvard Üniversitesi tarafından yapılan araştırmalar, haftada bir gün dijital aygıtlardan uzak durmanın bilişsel fonksiyonları geliştirebileceğini ve zihinsel yorgunluğu azaltabileceğini gösteriyor.

Ayrıca fizikî aktivitelerin artırılması ve ekran karşısında geçirilen müddetin sonlandırılması, beynin dinlenmesine ve daha verimli çalışmasına imkan tanıyor.

Dijital medya okuryazarlığı eğitimlerinin yaygınlaştırılması da, bireylerin teknolojiyle daha sağlıklı bir bağ kurmalarına yardımcı olabilir. ABD ve Avrupa’da yapılan çalışmalarda, medya okuryazarlığı eğitimi alan gençlerin dijital medya kullanımını daha şuurlu yönettikleri ve toplumsal medya bağımlılığı belirtilerinin azaldığı tespit edildi. Bilhassa gençlerin teknoloji bağımlılığına karşı daha dirençli hale gelmesi için bu tıp eğitimlerin değeri her geçen gün artıyor.

Çocukların ve gençlerin dijital medya kullanımını denetim altına almak için ailelerin birkaç değerli adım atması gerektiğini belirten Merve Yanlışsız, birinci olarak ekran mühletinin sınırlanmasının ehemmiyetine dikkat çekiyor. “Ebeveynler, hatırlatıcı alarmlar kurarak çocuklarının öz kontrol geliştirmelerine yardımcı olmalıdır. Ayrıyeten dijital detoksun da değerini vurguluyoruz. Araştırmalar, toplumsal medyadan kısa müddetliğine uzak kalmanın zihinsel refahı artırdığını gösteriyor” diyor.