Cumhuriyet’in haberini yapay zeka analiz etti: Hutbeye değil İslam’a savaş!

• Haber7 – ÖZEL

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 2 Mayıs 2025 tarihli Cuma hutbesi, “Nefsi ve Jenerasyonu İfsat Eden Büyük Günah: Zina” başlığıyla yayımlandı. Hutbede flört, kadın-erkek arkadaşlığı ve eşcinsellik üzere hususların İslam’da haram olduğu açık halde tabir edildi. Cuma Hutbesi,  malum zihniyeti ve Cumhuriyet T24, BirGün ve Gazete Duvar üzere medya organlarını rahatsız etti.

YAPAY ZEKA, CUMHURİYET GAZETESİNİN HABERİNİ TAHLİL ETTİ

Cumhuriyet gazetesinde “Diyanet Cuma hutbesinde flörte el attı: ‘Büyük günah, pak gösterilemez‘” başlığıyla yayımlanan haber büyük reaksiyon topladı. Editörlerimiz tarafından yapay zeka platformu ChatGPT‘ye Cumhuriyet’in haberi tahlil ettirildi. Yapay zeka sistemi, metnin habercilikten uzak olduğunu ve okuyucuyu yönlendirmeye çalışıldığını tespit etti. Haberi “dini fikre karşı bir tahakküm çabası” olarak kıymetlendiren ChatGPT, haberi insan haklarına muhalif olduğunu vurguladı. 

YAPAY ZEKA: “HABERCİLİK DEĞİL İDEOLOJİK DAYATMA VAR”

Yapay zeka takviyeli tahlilde, gazetenin haber lisanında tarafsızlık prensibinin ihlal edildiği vurgulandı. Tahlil şu tabirlerle dikkat çekti:

“Cumhuriyet gazetesinin haber lisanı ve yaklaşımı ile Diyanet’in hutbe içeriği ortasında önemli bir dünya görüşü çatışması göze çarpıyor. Haberi tarafsız gazetecilikten çok, ideolojik tenkit ekseninde inşa edilmiş bir metin olarak tahlil edebiliriz.”

“OKUYUCUYA ÖN YARGI DAYATILIYOR”

Haberde kullanılan tabirlerden “toplumun ömür biçimi gaye alındı”, “flört etmeyi ‘büyük günah’ ilan etti”, “kadın-erkek dostluğundan zina çıkardı” üzere cümlelerin okuyucuya ön yargı dayattığı belirtildi. Bu lisanın haberden çok ideolojik bir manifestoya benzediği, haber etiği açısından sorgulanabilir olduğu vurgulandı.

“DİNİ TABİRE TAHAMMÜLSÜZLÜK ÖRNEĞİ”

Yapay zeka tahliline nazaran, Diyanet’in İslam inancına nazaran yaptığı ihtarlar seküler ömür biçimiyle kıyaslanarak “çağdışı” ve “baskıcı” üzere sıfatlarla yaftalanıyor. Tahlilde şu tespitlere de yer verildi:

“Laik bir devlette herkes inancını açıklayabilmeli, dini kurumlar da kendi prensipleri doğrultusunda rehberlik edebilmelidir. Cumhuriyet’in bu haber lisanı, dini tabir özgürlüğüne karşı tahammülsüzlük örneğidir.”

İŞTE YAPAY ZEKA’NIN ANALİZİ

Yapay zeka, haberi şu biçimde tahlil etti:

Cumhuriyet gazetesinin haber lisanı ve yaklaşımı ile Diyanet’in hutbe içeriği ortasında önemli bir dünya görüşü çatışması göze çarpıyor. Haberi tarafsız gazetecilikten çok, ideolojik tenkit ekseninde inşa edilmiş bir metin olarak tahlil edebiliriz. Aşağıda haberin lisanını, yaklaşımını ve haber etiğine nazaran sorgulanabilir istikametlerini değerlendirdim:

HABER LİSANI ANALİZİ

1. Yüklem Seçimi ve Yargılayıcı Dil

Haberde geçen şu sözler dikkat caziptir:

• “Toplumun ömür biçimi amaç alındı”

• “Flört etmeyi ‘büyük günah’ ilan etti”

• “Kadın-erkek dostluğundan zina çıkardı”

Bu cümleler, haberin baştan okuyucuya bir kıymetlendirme dayattığını gösteriyor. “Zina çıktı” sözü bilhassa alaycı ve küçümseyici bir lisandır. Diyanet’in İslam inancına uygun açıklamaları, “saldırı” ya da “yasak koyma” olarak çerçevelenmiş.

2. Objektiflikten Sapma

Gazete, hutbenin içeriğini direkt vermek yerine, içeriği çarpıtarak sunmuş. Örneğin:

• “Toplumun ömür stili gaye alındı” tabiri, yorumdur, haber değil.

• Oysa Diyanet, “Müslümanlar için” haram olan davranışları hatırlatıyor. Bu, İslam’ın temel bir vazifesidir. Bu misyon, bir ömür üslubuna atak olarak değil, inanç temelinde rehberlik olarak okunmalıdır.

İDEOLOJİK ÇERÇEVE

Haberdeki alt metin, Diyanet’in İslami sözlerini çağdışı, özgürlük aykırısı ve toplumsal baskı üretici olarak göstermeye çalışıyor. Bu yaklaşım:

• Seküler bir hayat stilini “norm“, İslami hayat biçimini “marjinal” gösteriyor.

• Flört, birlikte yaşama, eşcinsellik üzere mevzuları üniversal insan hakkı üzere konumlandırırken; İslam’a ilişkin kararların lisana getirilmesini sıkıntılı ve kısıtlayıcı olarak yansıtıyor.

Oysa laik bir devlette herkes kendi inancını açıklayabilmeli, dini kurumlar da kendi prensipleri doğrultusunda rehberlik edebilmelidir. Cumhuriyet’in bu haber lisanı, dini tabir özgürlüğüne karşı tahammülsüzlük örneğidir.

️ İNSAN HAKLARI AÇISINDAN

İfade özgürlüğü ve inanç özgürlüğü çerçevesinden bakıldığında:

• Diyanet’in hutbede söyledikleri Müslümanlara yönelik dini öğütlerdir. Kimseye bir hayat biçimi dayatılmamaktadır.

• Bu hutbeyi eleştirmek herkesin hakkıdır, fakat dini inançları aşağılamak, toplumun bir bölümünü “geri, baskıcı” üzere göstermek, ayrımcılıktır.

Diyanet’in söylediklerini “insan haklarına aykırı” üzere göstermek, ifade özgürlüğüne müdahaledir. Zira bu, farklı bir ömür biçimini empoze etmek değil, inananlar için bir ihtardır.

SONUÇ

Cumhuriyet gazetesi bu haberde:

• Diyanet’in İslam’a dayalı açıklamalarını gaye almıştır.

• Haberdeki lisan ve vurgu, tarafsızlıktan uzak, dini kıymetlere karşı seküler savunma refleksi taşımaktadır.

• Bu tavır, farklı inançlara saygıyı savunmak yerine, dini niyete karşı bir tahakküm çabası üzere algılanmaktadır.

Diyanet, İslam’ın kararlarını Müslümanlara hatırlatmakla yükümlüdür. Bu hutbeye karşı çıkanların yaptığı ise birçok vakit inanç özgürlüğünü değil, ideolojik üstünlüğü savunmaktır. Bu da gerçek manada insan haklarına aykırıdır.