Maarif Platformu’ndan merkeziyetçi eğitim sistemine karşı çalıştay
Maarif Platformu’nun Enderun Özgün Eğitimciler Derneği ve İnsan Vakfı Bursa Şubesi ile birlikte düzenlediği “Yeni Bir Ölçme Kıymetlendirme Vizyonu Çalıştayı” sona erdi. 17-18 Mayıs tarihlerinde Bursa’da düzenlenen çalıştayda Türkiye’nin eğitim sistemini adeta esir alan imtihan baskısı masaya yatırıldı.
PAYDAŞLAR BİR ORTAYA GELEREK MEVCUT SİSTEMİ İNCELEDİ
Bu çalıştayda, imtihanların “dayatmacı ve ezici” tesirinden kurtulmanın yollarını arandı.
Eğitimciler, akademisyenler, iş dünyası temsilcileri ve sivil toplum kuruluşlarından paydaşlar bir ortaya gelerek, mevcut sistemi derinlemesine inceledi ve geleceğe yönelik esaslı tahlil teklifleri geliştirildi.
Program Bursa Ulusal Eğitim Müdürü ve İstanbul Milli Eğitim Müdürü yardımcısı da katıldı.
Maarif Platformu Lideri ve Çalıştay Bilim Kurulu Lideri Prof. Dr. Osman Çakmak, çalıştayı kıymetlendiren bir açıklama yaptı.
Merkeziyetçi ve katı müfredat anlayışının değişmeden imtihan baskısının ve eğitimdeki yapısal problemlerin çözülemeyeceği vurgulayan Çakmak, çalıştay sonuçları hakkında şu bilgileri verdi:
“MERKEZİYETÇİ YAPIDAN KURTULMALIYIZ”
“Çalıştayımızın en temel sonucu, merkeziyetçi ve katı müfredatçı yapıdan çıkılmadıkça imtihancı yapının ve sistemdeki hantallığın çözülemeyeceğidir. Eğitimin gerçek manada dönüşümü ve güzelleşmesi için yetkilerin yerelleştirilmesi, müfredatta esneklik sağlanması ve tüm paydaşların iştirakinin artırılması hayati değer taşımaktadır.
Türk eğitim sistemindeki bu merkeziyetçi yapının üç temel probleme yol açtığını tespit ettik:
• İmtihan Odaklı Sistem: Tek tip müfredat ve doruktan inme kararlar, başarıyı ölçmek için standart ve merkezi imtihanları zarurî kılıyor. Bu durum, farklı öğrenme suratları, ilgi alanları ve yetenekleri olan öğrenciler için adil ve tesirli bir ölçme prosedürü sunmuyor. Okullarımızı ve öğrencilerimizi imtihan odaklı bir yarışa sokarak, öğrenmenin derinliğini ve manasını gölgeliyor.
• Hantallık: Kararların tek bir merkezden alınması, bürokratik süreçleri uzatarak değişime ayak uydurmayı zorlaştırıyor ve mahallî gereksinimlere süratli tahliller üretmeyi engelliyor. Bu da eğitim sisteminde genel bir hantallığa ve atalete yol açıyor.
• Tek Tip Müfredat: Merkeziyetçi anlayış, tek tip ve dayatmacı bir müfredatın uygulanmasına neden oluyor. Öğretmenlerin, öğrencilerin, velilerin ve mahallî dinamiklerin gereksinimleri ve beklentileri göz arkası ediliyor. Bu durum, müfredatın esnekliğini ve lokal bağlamla ahengini azaltıyor, hatta yok ediyor.
“HASTALIKLI ‘BAŞARI’ ANLAYIŞINA NEŞTER VURMALIYIZ”
Çalıştayımızda, Farabi ve Gazali üzere İslam alimlerinin işaret ettiği üzere eğitimin sonuncu emelinin dünya ve ahiret memnunluğu olduğuna dikkat çektik. Batı’da yükselen “holistik eğitim” anlayışının aslında köklerimizin derinliklerinde var olduğu aşikar. Öğrencinin performansını imtihana, kazanmaya ve mesleğe dayandıran mevcut eğitim sistemi; Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin (TYMM) aksiyon kıymet modeli, toplumsal duygusal öğrenme hünerleri, aile bedelleri ve aile yapısının değerine dikkat çeken taraflarıyla açıkça çelişiyor.
Türkiye’nin kendi toplumsal dinamikleri ve kültürel mirasıyla örtüşmeyen Batı temelli eğitim modellerini mekanik bir formda uygulama gayreti, beklenen özgün başarıyı getirmiyor; tersine ülkemizi bir tıp “eğitim sömürgeciliği” sistemine maruz bırakıyor. Unutulmamalıdır ki, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) ve Mesleksel Eğitim Merkezleri (MESEM) üzere ulusal eğitim teşebbüslerine yönelik birtakım çevrelerden gelen reaksiyonlar güzel niyetli değildir; bu projelerin Türkiye’nin ulusal menfaatlerine hizmet etmesinden kaynaklandığını açıkça görüyoruz.
Mevcut eğitim sisteminin başarıyı sadece imtihan sonuçlarına indirgediği ve manevi gelişimi göz gerisi ettiği ortadadır. Bedellerden mahrum bilginin Gazze örneğinde olduğu üzere tehlikeli sonuçlar ortaya çıkarabileceği ortada. Bu nedenle, insanı vücut, ruh, his ve zihin bütünlüğü içinde ele alan bir eğitim paradigmasına geçilmesi gerektiği konusunda fikir birliğine vardık. Bu bütüncül yaklaşım, sadece bölgemizin değil, tüm dünyanın karşı karşıya olduğu insani krizlere tahlil sunabilecektir.
Mevcut sistem, diplomaların pahasını düşürüyor, eğitim kurumlarının prestijini zedeliyor ve adaletsizlik algısını güçlendiriyor. Lise mezunlarının neredeyse tamamının üniversiteye yönelmesi, iş gücü piyasasında nitelikli eleman açığına yol açıyor. İmtihan odaklı eğitim nedeniyle okullarda laboratuvarlar üzere uygulama derslerinin göz arkası edildiği ve okumak istemeyen öğrencilerin zorla okulda tutulmasının da kıymetli sıkıntılar ortasında olduğunu tespit ettik. Öğrencilerin ilgi, bilgi ve marifetlerini göz gerisi eden sınıf geçme sistemi, üniversitelere donanımsız milyonlarca öğrencinin dolmasına neden oluyor.
“YENİ BİR ÖLÇME KIYMETLENDİRME SİSTEMİ MUHTAÇLIĞI ORTADA”
Çalıştayımızda, mevcut imtihan sisteminin gençleri meslek öğrenmek yerine imtihanlara ve diploma edinmeye yönlendirdiğini, okulları imtihan hazırlık merkezlerine dönüştürdüğünü ve öğrencilerin düşünme hünerlerini kısıtladığını vurguladık. Ayrıyeten, imtihan odaklı sistemin dershane kesimi ve yardımcı kaynaklar üzerinden rant oluşturarak tahlili zorlaştırdığına dikkat çektik.
Eğitim sistemini merkezi imtihanların baskısından kurtarmak maksadıyla yetkililerin ve uzmanların geniş kapsamlı istişareler yaparak, öğrencilerin bilgi seviyelerinin yanı sıra maharetlerini, analitik düşünme yeteneklerini, yorumlama güçlerini ve üretkenliklerini de ölçen yeni bir ölçme ve kıymetlendirme sistemi geliştirmesi gerektiği üzerinde durduk. Çalıştay masalarımızda, gençlerin potansiyelini faal bir formda kullanabilmek, iş gücü piyasasının gereksinimlerini karşılayabilmek ve eğitim sisteminin prestijini yine tesis edebilmek için mesleksel eğitime tartı verilmesi ve ölçme-değerlendirme sistemlerinin yine yapılandırılması gerektiği sonucuna vardık.
“YENİ MÜFREDAT VE MERKEZİ İMTİHANLAR ORTASINDAKİ UYUMSUZLUK”
Çalıştayımızda derinlemesine ele alınan bir başka değerli bahis ise, yeni müfredatın mevcut merkezi imtihan sistemiyle nasıl ahenkleştirileceği konusundaki belirsizlik oldu. Yeni müfredatın varlıklı içeriği ve yenilikçi yaklaşımlarının LGS ve YKS üzere kritik imtihanlara nasıl yansıtılacağı hala netlik kazanmaması, devlet parasız yatılılık ve bursluluk imtihanında eski müfredata nazaran soruların sorulması yeni müfredata duyulan inancı sarsmıştır. Bu durum, eğitim topluluğunda iki farklı dünyanın varlığı algısını güçlendirmektedir. Bu nedenle, yeni müfredatın ruhuna uygun, öğrenme süreçlerini bütüncül kıymetlendiren yeni bir imtihan sisteminin tasarlanması ve geçiş sürecinin şeffaf yönetilmesinin hayati kıymet taşıdığını belirtmek isterim.
TARİHTEN İLHAM: YETENEK TEMELLİ EĞİTİM
Çalıştayımızın en dikkat cazip tahlil tekliflerinden biri de Selçuklu ve Osmanlı medeniyetindeki üzere yetenek temelli bir eğitim modeline geçilmesi oldu. Bu türlü bir eğitim modeliyle Batılıların yüzyıl evvel kendi çıkarları doğrultusunda dayattığı, imtihan ve bilgi odaklı mevcut tek tipçi müfredat ve merkeziyetçi yapıdan kurtulabileceğimizi ve böylelikle insan kaynağının ve emeğin israfının önüne geçeceğimizi tabir ettik. Ahilik geleneğinden ilham alan meslek ahlakı eğitiminin, öğrencilere ahlaki kıymetleri benimsetmede ve meslek hayatlarına hazırlıkta değerli bir yer tutabileceği kanaatindeyiz.
AVRUPA VE UZAK DOĞU’NUN EĞİTİM MUVAFFAKİYETİNİN SIRRI
Dünyanın farklı ülkelerindeki eğitim muvaffakiyetlerinin temelinde tek tipçi ve uzun vadeli zarurî eğitim anlayışından vazgeçmeleri vardır. Bu ülkelerde eğitim sistemi öğrencilerin ferdî yetenek, ilgi ve yönelimlerini erken yaşta keşfederek öğrencileri farklı okul cinslerine ve programlara yönlendirmektedir. Türkiye’nin eğitim ıslahatı sürecinde, Batı ve Doğu’daki başarılı örneklerin zarurî eğitim müddetleri ve merkezi müfredat uygulamalarını direkt bir model olarak almanın aldatıcı olabileceği sonucuna vardık. Türkiye’nin kendi özgün şartlarını, gereksinimlerini ve gayelerini merkeze alan, kişisel yetenekleri keşfetmeye ve geliştirmeye yönelik bir eğitim sistemi oluşturmasının gerekliliği bir defa daha ortaya çıkmaktadır.
“BİREYSELLİĞİ YOK EDEN KALIPLARA VE ZİHİNSEL HUDUTLARA DUR DENİLMELİDİR!”
Öğrencilerin gelecekte tahminen de hiç karşılaşmayacakları imtihan sorularıyla tek tip bir kalıba hapsedilmesi önemli bir servetin heba edilmesi manasına gelmektedir. Başı ve sonu evvelden çizilmiş, dar ve esnek olmayan müfredatların insan zihnini nasıl körelttiği ve üretkenliği engellediği gözden kaçırılmamalıdır. Mevcut merkeziyetçi yapı ve dayatmacı müfredat öğrenci çeşitliliğini ve ferdi farklılıkları hiçe saymaktadır. Öğrencilerin kendi potansiyelini tam manasıyla ortaya koyabileceği esnek bir eğitim sistemi acil bir gereksinimdir. Esnek ve lokal gereksinimlere hassas müfredatlar, eğitimin topluma mal olması ile mümkündür.
“ÖĞRENCİ TANIMA VE DEĞERLENDİRMESİNDE YAPAY ZEKÂ ETKİN OLARAK KULLANILMALIDIR”
Özellikle öğrenci tanıma ve kıymetlendirme süreçlerinde ve portfolyo uygulamalarında yapay zekanın kullanılarak öğrencilerin ferdî öğrenme suratları, ilgi alanları ve yeteneklerinin daha kapsamlı bir biçimde anlaşılması gerektiğine inanıyoruz. Çok taraflı ve bütüncül kıymetlendirme yollarının hayata geçirilmesinde yapay zekâ araçlarının faal bir formda kullanılması kaçınılmazdır.
Çalıştayımızda dikkat çeken değerli bir teklif, katı ve her detayı belirlenmiş bir müfredat yerine, okullara uygulama ayrıntılarını belirleme esnekliği sunan, temel bir çerçeveye oturtulmuş kısa ve öz bir müfredat hazırlanması tarafındaydı. Hatta, valilikler, kaymakamlıklar, belediyeler ve bilhassa okullara kendi özgün müfredatlarını oluşturma yetkisinin tanınmasının, lokal gereksinimlere daha uygun ve iştirakçi bir eğitim anlayışını destekleyeceği vurgulandı. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) ile amaçlanan farklılaşmanın, bu tarafta atılacak adımlarla eğitimde daha dinamik ve mahallî özelliklere hassas bir yapıya kavuşabileceği tabir edildi.
Ancak, kimi iştirakçiler bu teklifin değerli riskler taşıdığını ve mevcut şartlara uygun olmadığını lisana getirdiler. Halbuki bölgelerde devletin atadığı vali ve ulusal eğitim müdürüne, rektöre, okul müdürüne güvenilmemesinin, merkezden sıkı sıkıya denetim ettiğini zannetmenin tam bir yanılgı olduğu tabir edildi. Bireylere inanç duyulup yetkiler devredilmedikçe ve sorumluluk verilmedikçe, onların bahislere faal olarak iştiraki ve kendilerini faal hissetmeleri zorlaşmaktadır. Merkeziyetçi bir yaklaşım, okullarla merkezin bağlarının zayıflamasına, hatta resmi müfredatın yanı sıra farklı uygulamaların ortaya çıkmasına neden olmakta; eğitimin özü ve içeriği yerine şekilsel ögelerin ön plana çıkmasına yol açmaktadır. Esnek bir müfredat anlayışı ise, okullara, öğretmenlere ve hatta velilere kendi öğrenme ortamlarını şekillendirme imkanı tanıyarak eğitimde daha iştirakçi, üretken ve mahallî dinamiklere uygun bir yaklaşım benimsemeyi sağlayacaktır.
Öğrenci çeşitliliğini ve kişisel farklılıkları göz gerisi eden, başarıyı zihne yığılan mekanik bilgilere dayandıran, toplumun farklı paydaşlarını sürece katmayan, ideolojik yönlendirmeleri fazla olan tek tipçi müfredat değiştirilmelidir. Toplumsal ve ferdi çeşitliliği dikkate alan, toplumsal ve kültürel kıymetleri kazandırmayı emel edinen, öğrencilerin farklı ilgi ve hünerlerini de pahalandıran bir müfredat acil bir gereksinimdir.
Eğitim topluluğu ve kamuoyu, bu kapsamlı kıymetlendirme ve tahlil tekliflerinin önümüzdeki periyotta eğitim siyasetlerine istikamet vermesini umut ediyoruz. Bu değerli çalıştaydan çıkan sonuçların, Türk eğitim sisteminin geleceğine ışık tutacağına ve daha adil, daha tesirli ve daha insani bir eğitim sistemine geçişimize katkı sağlayacağına yürekten inanıyoruz.”
